Şema Modları Nedir? İçimizdeki Çocuk ve Ebeveyn Yönler

Şema Modları: İçimizdeki Çocuk ve Ebeveyn Yönler

Şema modları, bireyin belirli bir anda içinde bulunduğu duygusal ruh hali ve buna eşlik eden düşünce, algı ve davranış kalıplarını ifade eder. Jeffrey Young tarafından geliştirilen Şema Terapi kuramına göre, bu modlar çocukluk ve ergenlik döneminde oluşan şemalar doğrultusunda şekillenir ve belirli tetikleyicilerle devreye girer.

Günlük hayatta bazen kendimizi çaresiz, savunmasız veya aşırı öfkeli hissedebiliriz. Bazen de içimizde bizi sürekli eleştiren sert bir ses duyabiliriz. İşte bu anlarda, farkında olmadan şema modlarımız devreye giriyor olabilir. Şema modları, iç dünyamızdaki farklı “haller” veya “yanlar” olarak tanımlanır ve genellikle üç temel kategoriye ayrılır: çocuk yanımız, ebeveyn yanımız ve yetişkin yanımız.

Çocukluk döneminde gelişen şemalar, bireyin içsel dünyasında farklı parçalar oluşturur. Sürekli eleştirilen bir çocuk, kendisini yetersiz hisseden bir "yaralı çocuk modu" geliştirebilir. Sevgi görmeyen bir çocuk, içsel dünyasında yalnız ve terk edilmiş hisseden bir "yalnız çocuk modu" oluşturabilir. Aşırı kontrol edilen bir çocuk ise dünyayı güvensiz bir yer olarak algılayarak kaygılı veya öfkeli tepkiler veren bir mod geliştirebilir.

Bunun yanı sıra, içimizde ebeveynlerimizden veya otorite figürlerinden öğrendiğimiz eleştirel ve talepkâr bir ses de oluşabilir. Örneğin, çocukken sıkça "yetersizsin" mesajı alan biri, yetişkinlikte iç sesiyle kendisini sürekli eleştiren bir "cezalandırıcı ebeveyn modu" geliştirebilir.

Şema modları, bireyin yaşadığı olaylara ve tetikleyicilere bağlı olarak devreye girer ve o anki duygu, düşünce ve davranışlarını belirler. Örneğin, iş yerinde yöneticisi tarafından eleştirilen biri, kendini bir anda küçülmüş ve yetersiz hissederek "yaralı çocuk modu"na geçebilir. Bir başkası ise aynı durumda içindeki eleştirel sesi harekete geçirerek kendisini suçlayan bir "cezalandırıcı ebeveyn modu"na girebilir.

Bu modların farkına varmak, duygularımızı ve tepkilerimizi anlamamıza yardımcı olur. Daha sağlıklı bir ruh hali geliştirmek için, bu modları tanımak ve kendimizi destekleyen bir "sağlıklı yetişkin modu" geliştirmek önemlidir.

Çocuk Modları

1. İncinmiş/Kırılgan Çocuk Modu

Kişinin, çocukken karşılanmayan sevgi, güven ve ilgi ihtiyaçlarının sonucunda oluşan bir moddur. Bu mod aktif olduğunda kişi yalnız, sevilmemiş veya değersiz hissedebilir. Örneğin, yakın bir arkadaşınız bir planınızı iptal ettiğinde, "Beni aslında hiç umursamıyor" diye düşünüyorsanız, incinmiş çocuk modunuz tetiklenmiş olabilir. Bu modda birey genellikle pasif tepkiler verir; içine kapanma, ağlama, öz-değer kaybı gibi davranışlar sergileyebilir.

2. Öfkeli Çocuk Modu

Bu mod, ihtiyaçları karşılanmadığında ya da haksızlığa uğradığında gelişen yoğun öfke ile karakterizedir. Bu moddayken kişi ani ve yoğun öfke tepkileri gösterebilir. Örneğin, eşiniz sizinle ilgilenmediğinde bir anda kızıp kırıcı tepkiler veriyorsanız, bu mod devrededir. Bu modun altında genellikle önemsenmeme, anlaşılamama veya reddedilme korkusu yatar.

3. Dürtüeli/Disiplinsiz Çocuk Modu

Bu modda kişi istek ve dürtülerinin peşinden kontrolsüzce gidebilir. Uzun vadeli sonuçları düşünmeden hareket etmek, plansızlık ve sorumlulukları ihmal etmek bu modun gözlemlenen belirtileridir. Örneğin, sınavınıza çalışmak yerine aniden seyahate çıkma kararı alıyorsanız, bu mod etkili olabilir.

Ebeveyn Modları

1. Eleştirel/Cezalandırıcı Ebeveyn Modu

Bu mod aktif olduğunda kişi, kendini aşırı derecede eleştirir ve cezalandırıcı bir iç ses geliştirir. "Hiçbir şeyi doğru yapamıyorsun" veya "Başarısızsın" gibi düşünceler yoğunlaşabilir. Bu mod genellikle kişinin özgüvenini zedeler ve depresif hissetmesine neden olur.

2. Talepkâr Ebeveyn Modu

Bu mod, kişiyi sürekli daha fazlasını başarma konusunda zorlar. "Daha iyisini yapmalısın", "Asla hata yapmamalısın" gibi içsel baskılar oluşturur. Uzun vadede bu modun etkisi altındaki bireyler stres, kaygı ve tükenmişlik sendromu gibi sorunlarla karşılaşabilir.

Şema Modlarıyla Başa Çıkma Yöntemleri

Şema modları, bilinçsizce devreye girdiğinde bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını olumsuz etkileyebilir. Ancak bu modlarla başa çıkmak mümkündür. Bunun için öncelikle farkındalık geliştirmek ve sağlıklı yetişkin yanımızı güçlendirerek modları dengede tutmak önemlidir. Bunu başarmak için kullanılabilecek çeşitli yöntemler vardır:

Farkındalık Geliştirmek:

Şema modlarının kontrolünden çıkmamak için öncelikle onları tanımak gerekir. Hangi durumların hangi modları tetiklediğini fark etmek, tepkilerimizin otomatik olup olmadığını sorgulamak ve o an hangi modda olduğumuzu anlamak için kendimize sorular sormak faydalıdır. Örneğin, "Şu an içimde konuşan ses bana nasıl hissettiriyor?" veya "Bu duyguyu daha önce ne zaman yaşamıştım?" gibi sorular, farkındalığı artırmaya yardımcı olabilir.

Kendimize Şefkat Göstermek:

Şema modları devreye girdiğinde, özellikle "yaralı çocuk" veya "cezalandırıcı ebeveyn" modlarında kendimize karşı acımasız olabiliriz. Bu noktada, içsel konuşmamızı gözden geçirerek kendimize anlayış ve şefkatle yaklaşmalıyız. Kendimizi eleştirmek yerine, zorlayıcı duygularımızı kabul etmek ve kendimize nazik davranmak önemlidir. Örneğin, "Şu an zor bir an yaşıyorum ama bu duygular beni tanımlamıyor" gibi içsel telkinlerde bulunmak destekleyici olabilir.

Gerçekçi ve Olumlu İç Konuşma Geliştirmek:

Şema modlarının etkisinde kaldığımızda, çoğu zaman içsel konuşmalarımız olumsuz ve katı hale gelir. "Ben başarısızım,"

"Kimse beni sevmiyor," "Yetersizim" gibi düşünceler gerçeği yansıtmaz, ancak geçmişte öğrendiğimiz olumsuz inançlardan kaynaklanır. Bu yüzden, düşüncelerimizi sorgulamak ve onları daha gerçekçi bir bakış açısıyla yeniden çerçevelemek önemlidir. Örneğin, "Bu olay beni tanımlamaz, herkes zaman zaman hata yapabilir" gibi ifadeler, kendimize karşı daha adil ve objektif olmamıza yardımcı olur.

Psikolojik Sınırlar Koymak:

Bazı şema modları, özellikle "boyun eğen çocuk" veya "öfke patlaması yaşayan çocuk" modları, başkalarıyla olan ilişkilerimizi etkileyebilir. Sağlıklı sınırlar koymak, bu modların bizi kontrol etmesini engelleyerek daha bilinçli ve dengeli tepkiler vermemizi sağlar. Örneğin, biri sizi manipüle ettiğinde "Hayır deme hakkım var ve bu benim değerimi azaltmaz" diyebilmek, şemaların etkisini azaltmaya yardımcı olur.

Profesyonel Destek Almak:

Şema modları çok yoğun ve yönetilmesi zor hale geldiğinde, bir uzmandan destek almak faydalı olabilir. Şema terapi, bireyin şemalarını ve modlarını tanımasını, sağlıklı yetişkin yanını güçlendirmesini ve şema modlarıyla başa çıkmasını sağlayan etkili bir yöntemdir. Terapide, geçmişte öğrenilmiş olumsuz inançları değiştirmek, içsel dünyadaki çatışmaları anlamak ve sağlıklı başa çıkma mekanizmaları geliştirmek mümkündür.

Tüm bu yöntemler sayesinde, şema modlarının bizi kontrol etmesine izin vermek yerine, biz onları yönetebilir ve daha sağlıklı bir ruh hali geliştirebiliriz. Sağlıklı yetişkin yanımızı güçlendirdikçe, içsel dünyamızdaki farklı modları daha iyi dengede tutabilir ve zorlayıcı duygularımızla daha bilinçli bir şekilde başa çıkabiliriz.

Sıkça Sorulan Sorular

Şema modları nedir?

Şema modları, bireyin duygusal ruh hali, düşünce ve davranış kalıplarını ifade eder. Bu modlar, çocukluk dönemi deneyimlerine dayanarak şekillenir ve belirli tetikleyicilerle devreye girer.

Çocuk modları nelerdir?

Çocuk modları, kişinin çocukluk dönemindeki duygusal deneyimlerinden kaynaklanır. Bunlar arasında incinmiş, öfkeli ve dürtüsel çocuk modları yer alır.

Ebeveyn modları nasıl işler?

Ebeveyn modları, bireyin içsel dünyasında eleştirel veya talepkar bir ebeveyn sesinin etkisiyle şekillenir. Bu modlar genellikle içsel eleştiriyi ve baskıyı artırır.

Şema modları nasıl tetiklenir?

Şema modları, kişinin yaşadığı olaylar ve tetikleyicilerle devreye girer. Örneğin, işyerinde eleştiri aldığınızda bir "yaralı çocuk modu"na geçebilirsiniz.

Şema modlarıyla nasıl başa çıkılır?

Farkındalık geliştirmek, şefkat göstermek, olumlu iç konuşma yapmak ve profesyonel destek almak gibi yöntemler, şema modlarıyla başa çıkmak için kullanılabilir.

Şema terapisi nedir ve nasıl yardımcı olur?

Şema terapisi, bireylerin şemalarını tanımasını ve sağlıklı yetişkin yanlarını güçlendirerek şema modlarıyla başa çıkmalarını sağlar.